KİRMİR JİPSLERİ
LİTOLOJİ
BİLGİ
KİRMİR JİPSLERİ
Kirmir formasyonu olarak Kavuşan,G.1992 ve birçok araştırıcı tarafından tanımlanmış olan bu jipsli tabakalar bileşimleri nedeniyle ve topografyadaki meseta (=masatepe)olarak bilinen jeomorfolojik görünümleriyle kolaylıkla tanınır.
Buradaki evaporitik kayaç olusumları; JİPS ( CaSO4.2H2O ) ve ANHİDRİT ( CaSO4 ) bileşimindedir. Kristal yapısındaki, su molekülü sayısına göre Jips ve anhidrit olarak kristalize olmaktadır.
Bir başka jips kristali oluşumu ise Basanit'tir ve bileşimi
CaSO4.1/2H2O ancak oluşum ortamı daha farklı olan "kükürtlü hidrotermal sular"ın ganglarda çökelen
mikrokristalen Jips grubunun mineralidir.
Oluşum şekli, bu H2S veya H2SO3 içeren
"kükürtlü hidrotermal sular"ın kireçtaşı yani kalsiyumca zengin kayaçlarla reaksiyona girmesi,
ortamdaki kısmi CO2 basıncının azalması sonucu "damar (gang) dolgusu" olan kayaçtır.
Jipsli seriyi dikkatlice incelendiğinde, buharlaşmanın az olduğu genellikle jips ve çok olduğu evrelerde de anhidrit bakımından tabaka içi çökelmelenin değiştiği, suyun kapanlandığı boşluklarda jips kristali zenginleşmesi söz konusudur. Bantların, yassı ve kenarları incelen laminalar şeklinde üst üste ve yan yana yerleşimleri gözlenir. Bu da oluşum esnasındaki küçük havuzcukların içerisinde kristalisazyonun oluşumunu ortaya koymaktadır.
Jipsler, evaporitik tortul bir kayaçtır.Jips oluşumları evaporasyon sonucu, suyun bileşiminde bulunan anyon ve katyonların; buharlaşma veya herhangi bir şekilde sudaki konsantrasyonlarının artması ve aşırı doygun çözelti (sürsatüre) fazına ulaşması sonucu oluşurlar. SALİNA ve DERİN DENİZ EVAPORİTLERİ şeklinde iki farklı oluşum sisteminde çökelme gerçekleşir.
Salina tip yataklanmalar, sığ sulardaki buharlaşmanın ürünüdür, günümüzde iç anadoludaki Tuz gölü bunun dünyacada bilinen en güzel örneğidir.
Derin deniz evaporitleri, permiyende, eosen, oligosen ve miyosen(messiniyum krizi) dönemlerinde gözlenmiş olan evaporasyon dönemleri olup, yüzey akıntıları ilebdurgun soğuk derin suların birbiriyle keskin sınırlarla ayrıldığı çökel ortamlarında gelişirler. Daha geniş bilgi için Kavuşan, G.1985. Endüstriyel hammaddeler jeolojisi ders notları'na bakınız.
KİRMİR JİPSLERİ
