Bor mineralleri & yatakları

Foto  kavusanphotograpy

ÖNEMLİ BOR MİNERALLERİ

Bor minerallerinin sayısı oldukça fazladır. Sayıları 100'e yakındır. Bazı mineraller genellikle her yatakta gözlenirken bazıları ise çok ender olarak gözlenirler. Pandermitin, sadece dünyada Balıkesir-Susurluk yatağında buşunuşu buna örnek olarak verilebilir.

 

BORAKS (TİNKAL) (Na2B4O7.10H2O)

Renksiz ve saydam olmasına rağmen, bileşimindeki çesitli safsızlıklar nedeniyle pembe, sarımsı, gri renklerde bulunabilir. Sertliği 2-2,5, özgül agırlığı 1,7'dir. B2O3 içeriği %36,5'dir. Tinkal çabuk bozunarak suyunu kaybederek tinkalkonit'e dönüşebilir. Kille arakatkılı tinkalkonit ve üleksit ile birlikte bulunur. Türkiye'de Eskişehir-Kırka yatağında bulunmaktadır.

KERNİT (Na2B4O7.4H2O)

Renksiz, saydam beyaz, uzunlamasına bireysel iğne şeklinde küme kristaller halinde bulunur. Sertliği 3, özgül ağırlığı 1,95'dir. Atmosferik koşullarda tinkalkonit'e dönüşür. Soğuk suda yavaş çözünür. B2O3 içeriği % 51,0'dir. Kırka'da Na-borat kütlesinin derin kısımlarında bulunur. Dünya'da ise Arjantin ve A.B.D.'de bulunur.

ÜLEKSİT (NaCaB509.8H2O)

Masif, karnabahar, lifsi ve sütun Şeklinde bulunur. Saf olanı beyaz olup gri renk tonlarında da bulunabilir, ipek parlaklığında olanlarıda vardır. Kolemanit, hidroborasit ve probertitle birlikte bulunur. B2O3 içeriği %43,0'dir. Türkiye'de Kırka, Bigadiç ve Emet'te,dünyada Arjantin'de bulunmaktadır.

KOLEMANİT (Ca2B6O11.H2O)

Monoklinik sistemde kristallenir. Sertliği 4-4,5 özgül ağırlığı 2,42'dir. B2O3 içeriği %50'dir. Suda yavaş, HCl'de hızlı çözünür. Bor bileşikleri içinde en yayğın olanıdır. Killer içinde cevher boşluklarında iri, parlak, saydam kristaller halinde bulunur. Türkiye'de Emet, Bigadiç, Kestelek yataklarında ve dünya'da A.B.D'de bulunur.

PROBERTİT (NaCaB509.5H2O)

Kirli beyaz, açık sarımsı renklerde olup ışınsal ve lifsi sekilli kristaller şeklinde bulunur. Kristal boyutları 5mm ile 5 cm arasında değişir, B2O3 içeriği %49,6'dir. Kestelek yataklarında üleksitin yaninda ikincil mineral olarak gözlenir. Ancak Emet'te uniform tabakalı birincil olarak, Doğanlar-Iğdeköy bölgesinde kalın tabakalı olarak bulunur.

PANDERMİT (Ca2B10O19.7H2O)

Beyaz renkte ve yekpare olarak gözükmektedir. Kireçtaşına benzemektedir. Sultançayırı ve Bigadiç yataklarında gözlenmektedir. Kolemanit ve kalsite dönüşmektedir. B2O3 içeriği % 49,8'dir.

HİDROBORASİT (CaMgB6011.6H2O)

Bir merkezden ışınsal ve iğne şeklindeki kristallerin rastgele yönlenmiş ve birbirini kesen kümeleri halinde bulunur. Lifsi bir dokuya sahiptir. B2O3 içeriği % 50,5'dir. Beyaz renkte, bazen içerisindeki safsızlıklara bağlı olarak sarı veya kırmızımsı renklerde (arsenik içeriğine göre) ve kolemanit, üleksit, probertit, tunelit ile birlikte bulunur. Türkiye'de en çok Emet-Doğanlar-Iğdeköy sahasında ve Kestelek'te rastlanır.

TÜRKİYE BOR YATAKLARI

Placeholder Image
Placeholder Image

Türkiye bor yatakları Balıkesir, Bursa, Eskişehir, Kütahya illerinde yeralır. Bu yataklardan Eskişehir-Kırka bor yatağı bugüne kadar bilinen dünyanın en büyük yatağıdır.

ESKİŞEHİR-KIRKA YATAĞI

Tersiyer volkano-sedimanter istifi, Mesozoyik yaşlı ofiyolit karmaşığı ile Paleozoyik yaşlı metamorfik karmaşığı üzerine uyumsuz olarak oturan fosilli Eosen kireçtaşları ile başlar. Diğer kesimlerde temeldeki karmaşık üzerine doğrudan doğruya Miyosen ve Pliyosen tortulları gelir.

Bu bölgedeki Neojen istifi, Eosen fosilli kireçtaşları üzerine gelen tüfler ve volkanikler ile başlar. Üste doğru alt kireçtaşı, marn ve tüf, kiltaşı-borat zonu, üst kiltaşı, tüf, marn ve ince kömür bantları ile çört düzeyleri içeren üst kireçtaşı ve bazalt birimlerini kapsar (Helvacı, 1977; Inan, 1972; Sunder, 1980).

KÜTAHYA-EMET YATAĞI

Tersiyer istifi, Paleozoyik yaşlı mermer, mikaşist, kalkşist ve kloritşist gibi metamorfik kayalar üzerine uyumsuzlukla gelir. Helvacı'ya (1977) göre, bu istif alttan üste doğru: çakıltaşı ve kumtaşı; marn ve tüf mercekli alt kireçtaşı; ortaç ve asit volkanikler; tüf ve aglomeralar; kömür ve jips bantları içeren çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı, marn ve kireçtaşından oluşan kırmızı birim; boratlı kiltaşı, tüf, tüfit ve marn, kiltaşı; marn ve çört mercekleri içeren üst kireçtaşı; bazaltlar.

Emet bölgesinde bor yataklarını içeren kiltaşı, tüf, tüfit ve marnların içinde realgar ve orpiment ile temsil edilen arsenik mineralleri yatakların bazı düzeylerinde önemli yer kapsar ve hatta arsenik sıkça bor mineralllerinin kristal yapısına da girmiştir. Arsenik bor jenetik olarak yakından ilişkili olup volkanik kökenden kaynaklanmışlardır (Helvacı,1984).

BALIKESİR-BİGADİÇ YATAĞI

Neojen yaşlı playa göl tortullarından yapılı KD-GB uzanımlı bir havza içinde iki farklı zonda yer alırlar. Bölgedeki volkano-sedimanler istif, alttan üste doğru taban volkanikleri, taban kireçtaşı, alt tüf, alt borat, üst tüf, üst borat ve olivinli bazalt birimlerinden oluşur. Bölgedeki Neojen istifi, Paleozoyik ve Mesozoyik yaşlı temel karmaşığı üzerine uyumsuzlukla oturur (Helvaci, 1983; Helvacı ve Alaca, 1984; Meixner, 1952, 1953; Özpeker, 1969).

Alt ve üst borat yatakları, kurak iklim koşullarında, yerel volkanizmayla bağlantılı olan hidrotermal çözeltiler ve sıcak su kaynakları ile beslenen sahalarda gelişmiş, ayrık veya birbirleriyle bağlantılı olabilen playa göllerinde oluşmuşlardır. Yataklar tüf, tüfit, kil, marn ve kireçtaşları ile arakatkılıdır.

BALIKESİR-SUSURLUK YATAĞI

Türkiye'nin bilinen en eski borat yataklarıdır. Sultançayırı'ndaki Neojen istifi 250 metreyi bulan tatlı su tortullarını içerir. Bu istifin alt kesimindeki pandermit, kolemanit ve jips oluşukları, linyitli bir seviyenin üstüne gelen kireçtaşı, marn ve volkanik tüflerin içinde bulunurlar, istifin üst kesimini tüf, marn ve kireçtaşı ardalanması oluşturur. (Helvacı, 1985).

BURSA-KESTELEK YATAĞI

Neojen tortulları Paleozoyik ve Mesozoyik yaşlı bir temel karmasiği üzerine uyumsuz olarak oturur. Tabanda çakıltaşı ve kumtaşı ile baslayan çökeller, linyit düzeyleri içeren kil, marn, kireçtasi, tüf ve aglomcra ile devam eder. Daha sonra ortamin tektonik duyarlilik kazandığı dönemde çökelen boratlı zonda, kil, marn, kireçtaşı, tüf ve borat yatakları oluşmuştur. Bu dönemde volkanik faaliyet artmış ve tortullarla birlikle çökelen tüf ve aglomeralarin yanısıra, andezitik ve riyolitik bileşimli volkanitler gelişmiştir. Bu dönemden sonra bölgedeki istif, gevşek çimentolu konglomera, kumtaşı ve kireçtaşu ardalanması ile tamamlanır (Helvacı, 1985; Özpeker, 1969)

TÜRKİYE BOR REZERVİ

Türkiye rezervi eldeki verilerden yararlanılarak ana hatlarıyla B2O3 cinsinden hesaplanmıştır. Burada Susurluk yatağı ile ilgili veriler elde edilemediğinden hesaplamaya dahil edilememiş olup rezerv milyon ton cinsinden hesaplanmıştır.

Daha önceki verilerde rezerv Susurlukta dahil olmak üzere tüm Türkiye rezervi 270 milyon olarak verilmekteydi.

YATAK REZERV
Bigadiç 935
Emet 545
Kestelek 7
Kırka 520
TOPLAM 2007
Kaynaklar

1-T.C Devlet Planlama Teşkilatı Özel İhtisas Komisyon Raporu,1988.

2-Jeoloji Müh. Dergisi, Türk. Jeol.Kurumu Bülteni, M.T.A dergisi vd diğer yayınlardan değişik yazarların çalışmalarından derlenmiştir.

3-Salancı,B., Inan,A. ve değişik yayınlarından yararlanılmıştır.